Het Fabiola-project

“Dit project van Roland Van den Berghe dateert uit een tijd dat democratiseringstendensen de kunst een belangrijke impuls gaven: 1969-1973. Centraal erin staat het verschijnsel van eenzijdige machtsuitoefening en manipulatie door middel van staatsapparaten. In eerste instantie wordt dat zichtbaar gemaakt door de kunstenaar, en daardoor ook eventueel omgekeerd hanteerbaar voor diegenen die er het voorwerp van zijn. Onder staatsapparaten kunnen die instituties worden verstaan waarvan de staat zich bedient om zich te handhaven, de basis van haar macht te verankeren. Godsdienst, onderwijs, maar ook het koningshuis en sport zijn er voorbeelden van. Systemen waardoor emoties en vermogens in banen worden geleid, ten bate van de consolidering van het maatschappelijk geheel en de daarin bestaande machtsverhoudingen. De ingreep van de kunstenaar bestond eruit dat hij symbolen van door hem gekozen apparaten, de koningin en de wielrenner, ter manipulatie aan 'het volk' voorlegde, in de vorm van kleurplaten. De zaak werd omgedraaid. De verhoudingen onthuld. Dat gebeurde in drie fases. In Brussel werden zeven door de kunstenaar vervaardigde portretten van Fabiola ter inkleuring voorgelegd aan bekende Belgen, linkse en rechtse, waaronder Ernest Mandel, die er een statement overheen schreef, de schrijver Marcel van Maele, en de cartoonist Gal, die sommige portretten met hun gezicht naar de muur zette en met andere leuke collages samenstelde. Daarna werd een kleurplaat via de tijdschriften Humo en Spécial en door middel van Openbaar Kunstbezit aan een groter, politiek diffuser, publiek voorgeschoteld. Twee mensen die via Openbaar Kunstbezit reageerden kregen met hun goedvinden bezoek van de kunstenaar, die hen liet fotograferen met de tekening bij hun tv.

Uitnodiging Zeven Blauwdrukken van een Stemspleet, Steendrukkerij de Jong en Co Hilversum, 1970 Archief van Toni Geirlandt.

Van deze gelegenheid maakte Roland Van den Berghe gebruik om door middel van een opblaasbare raket een ander, enorm machtsapparaat - de bewapening tastbaarder in de huiskamer te brengen dan de televisie vermag. Dat was dan fase drie, waarmee hij tegelijkertijd een andere cirkel sloot. Eerst liet hij het publiek participeren in zijn domein, de kunst. Daarna drong hij binnen in hun privésfeer; in de huiskamer van de werkbij die ploetert om de koningin die hem beheerst te laten groeien. Kamers met tv, uitzicht op de wereld. Iets gevaarlijks en bedreigends daaruit werd overrompelend concreet. De raket groeide razendsnel en schoot alle hoeken van de ruimte in, kopjes brekend. Van den Berghe plaatste een kunstobject, dubbel symbool van machtsuitoefening, in de directe omgeving van de participanten. Hij nam het beheer over zijn domein op zich en democratiseerde zijn instrumenten. Belangrijk aspect van deze actie is ook het netwerk dat op deze manier door de kunstenaar werd opgezet, dat kunstproductie en receptie, buiten het officiële circuit om, omvat. Een systeem waarin verschillende soorten mensen door de handelingen van de kunstenaar actief bij de kunst werden betrokken. De kunstenaar hield de regie. Hij structureerde de participatie stapsgewijs, en bepaalde de uiteindelijke vorm van de presentatie, die op zich ook weer betekenis aan het geheel toevoegt.”

Uit: Uitnodiging Tentoonstelling Kunstcentrum de Gele Rijder, door Ans van Berkum, 1983.